Opluchting bij Harlinger schippers: ‘We kunnen de zee weer op’

Na een vernietigend rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid worden dit jaar historische zeilschepen extra gecontroleerd. Frustrerend, maar ook hoognodig.

De schepen in de oude haven van Harlingen liggen er op het eerste gezicht niet anders bij dan voorheen. Het zeil van de Witte Swaen, een replica van het expeditieschip waarmee Willem Barentsz in 1596 naar Nova Zembla voer, vangt de eerste voorjaarszonnestralen. Schippers schrobben het dek, inspecteren de lijnen en maken zich klaar voor een nieuwe tocht naar de Wadden. Het lijkt een dag als alle andere.
Maar de eigenaren van de zogenoemde bruine vloot hebben nerveuze maanden achter de rug. Tussen januari en april heeft de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) extra controles uitgevoerd. Gieken, zeilen, kabels; hele schepen uit de zogenoemde bruine vloot werden nauwgezet geïnspecteerd.
De naam bruine vloot komt van de traditioneel bruine zeilen van deze schepen, die al in de negentiende eeuw over de Zuiderzee en de Waddenzee voeren. Nergens in Nederland liggen er meer dan in Harlingen: zeventig in totaal, tegenwoordig bijna allemaal voorzien van stalen masten en bekabeling. Samen zijn ze goed voor een jaaromzet van meer dan 20 miljoen euro.
De bruine vloot kwam onder verscherpt toezicht te staan na een rits aan ongelukken, waarvan een aantal met dodelijke afloop. In 2016 kwamen drie Duitse toeristen om het leven, in 2019 een medewerker van een scheepswerf en in 2022 een 79-jarige man en een 12-jarige scholier. Meestal werden de ongelukken veroorzaakt door een gebroken giek of afgebroken mast als gevolg van houtrot of gebrekkig onderhoud.

Halfbakken toezicht

De Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) oordeelde vorig najaar vernietigend over de onduidelijke veiligheidsregels op de schepen, het lage kennisniveau bij een deel van de ­bemanning van de bruine vloot en halfbakken toezicht van de ILT. De extra inspectieronde, een soort APK-­keuring, was een direct gevolg van dit rapport.

De inspecteurs kwamen ook langs op de Rode Swan, een platbodem uit 1880 met een tweekoppige bemanning, die gezelschappen voor weekeinden of soms langer mee de zee op neemt. Die inspectie bracht schipper Dorette Spaans bij de opening van het vaarseizoen bijna in de problemen. Zonder goedkeuring van de ILT mocht ze niet uitvaren, maar het groene licht kwam pas op het laatste moment. “Onze gasten waren al bijna aan boord”, vertelt Spaans na een rondleiding over het schip. “Pas toen hoorde ik telefonisch dat het schip goed was.”

Papierwerk

Haar collega Bas Kochx van zeilklipper Mermaid kreeg een financiële tik te verwerken: hij moest een boeking annuleren. Net zoals bij de Rode Swan kostte het papierwerk van de controle de inspectiedienst meer tijd dan aanvankelijk was aangegeven.
Achttien schepen van de Verenigde Bruine Zeilvaart Harlingen wachten nog op een ILT-certificaat. Het is onduidelijk of zij überhaupt aan de veiligheidseisen kunnen voldoen. Tot die tijd mogen ze niet varen.
“Het is nooit leuk als iets waar je veel moeite in stopt, negatief in het nieuws komt”, zegt schipper Spaans benedendeks. “Maar er waren eerlijk gezegd wel wat aandachtspunten. In de haven zie ik nu veel nieuw materiaal, ook op schepen waarvan ik weet dat ze er niet goed bij lagen. Met die keuringen moeten we dus zeker doorgaan.”

‘Ik mis duidelijkheid’

Wel is bij de schippers een lichte frustratie blijven hangen over de aanpak van de ILT. Ze hekelen het gebrek aan uniformiteit tijdens keuringen. “Ik mis duidelijkheid. Ja is ja, nee is nee, nu blijft er toch veel ‘misschien’ over”, zegt Spaans. Kochx: “Wat bij de ene schipper werd goedgekeurd, was bij de ander niet goed. En vice versa. Dat kan beter. Al kunnen we gelukkig de zee weer op.”
Beide schippers spreken van ‘de paarse krokodil’, oftewel overdreven regelzucht die het proces vertraagde. Collega’s betaalden tienduizenden euro’s voor nieuwe masten en stalen kabels. Weer anderen stopten helemaal met het werk in de toeristische sector.
De vloot is nu wel veiliger, daar zijn alle schippers het over eens. “Dit onderwerp nemen we heel serieus”, zegt Kochx. De jonge eigenaar van de Mermaid – hij is 25 – investeerde de voorbije maanden 20.000 euro in zijn schip. “Hopelijk beginnen we weer met een schone lei.”
In tegenstelling tot sommige andere schippers hebben Kochx en zijn collega Spaans van de Rode Swan niet veel last van de berichtgeving over de bruine vloot. “Alleen de scholen werden voorzichtiger met boeken,” zegt Kochx. “Maar dat is niet meer dan logisch.”
Volgens een van de boekings­kantoren meldden zich ook bezorgde ouders die hun kinderen niet wilden laten varen op de oude schepen. Het aantal boekingen op korte termijn viel sowieso tegen, maar dat kan ook liggen aan het slechte weer van de voorbije periode.

Lees het hele artikel in Trouw (alleen voor abonnees).